واکسن های تقلبی و مشکلات ناشی از آن

مجله ترویجی واکسن و پیشگیری از بیماری ها در دامپزشکی، دوره 1 شماره 1

افشین حاجی زاده1* ، محمد حسین فالح مهرآبادی2 دانشیار دانشكده دامپزشكی دانشگاه فردوسی مشهد

1-محقق، رییس گروه انطباق مقررات و ممیزی موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی، سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی،کرج،ایران

2-عضو هیات علمی (دانشیار)، معاون تحقیقات و فناوری موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی، سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی،کرج،ایران

چکیده
صنعت دام و طیور در ایران، از نظر سرمایه در گردش و میزان اشتغالزایی، دومین صنعت پس از نفت و گاز میباشد از این رو حفظ و نگهداری این سرمایه مولد بسیار مهم و ضروری است. واکسیناسیون یکی از ساده ترین، بیضررترین، کم هزینه ترین و موثرترین روشها برای مبارزه و ریشه کنی بیماریهای عفونی میباشد. یکی از معضالت و مشکالتی که جوامع با آن مواجه هستند وجود واکسنهای تقلبی در بازار مصرف می باشد. این فراورده ها هر چند از نظر ظاهری شبیه واکسنهای مرغوب و دارای اصالت میباشند ولی معمولاً با کیفیت کم، فاقد استاندارد لازم، فاقد گارانتی، بی خاصیت و احتماال مضر هستند. نداشتن آگاهی در این زمینه و خریداری و مصرف آن میتواند خسارت هنگفتی به بار آورد. از این رو به منظور حفاظت از سرمایه دامی کشور و جلوگیری از ضرر و زیان ناشی از مصرف واکسنهای تقلبی باید اطالع رسانی کافی در این مورد به عمل آید.

بیان‌مسئله‌و‌اهمیت‌موضوع‌
واکسن یک فراورده بیولوژیک است که از جرم ضعیف شده و یا کشته شده عامل بیماری و یا قسمتی از محصول و یا پیکره آن (توکسین و یا پروتئینهای مشتق شده از میکروارگانیسم) تشکیل شده و ایمنی فعال (اکتسابی) را علیه بیماریهای عفونی القا می نماید. واکسن ها به منظور درمان و یا پیشگیری از بروز بیماریها بکار میروند .
صنعت دام و طیور در ایران، از نظر سرمایه در گردش و میزان اشتغال زایی دومین صنعت پس از نفت و گاز میباشد(2). آمار جمعیت دام و طیور ایران در سال 2019، به شرح جدول شماره 1 میباشد:
بر اساس آمار سازمان غذا و کشاورزی(FAO)، ارزش تولیدات این صنعت در ایران و در سال 2018، حدود 41 میلیارد دلار بوده است، از این رو حفاظت از این سرمایه عظیم و مولد، بسیار مهم و استراتژیک می باشد( 4).
موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی با تامین حدود 60 % واکسن های اجباری انسانی( 6 واکسن از 10 واکسن اجباری) ،90 % واکسن های دامی( 16 واکسن) و 30 % واکسنهای طیور( 16 واکسن)مورد نیاز کشور، سالیانه از خروج 500 میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری می نماید (جدول شماره 2).
یکی از معضلات و مشکلاتی که جوامع با آن مواجه هستند وجود واکسنهای تقلبی در بازار مصرف می باشد. این فراورده ها هر چند از نظر ظاهری و نام شبیه واکسن های مرغوب و دارای اصالت میباشند ولی معمولا با کیفیت کم ،فاقد استاندارد لازم، فاقد گارانتی، بی خاصیت و احتمالا مضر هستند(3).
سود بالا، عدم نیاز به داشتن ماشین آلات پیچیده و پر هزینه ،تقاضای بالای بازار و ... باعث شده است که در چنین شرایطی، صنعت دارو و واکسن بیشتر مورد توجه سودجویان، فرصت طلبان و دلالان قرار گیرد .

مهم ترین دلیل عرضه واکسنهای تقلبی به بازار مصرف در ایران، تقاضای بالا وکمبود واکسن در بازار مصرف می باشد .
این کمبود دلایل مختلفی دارد از جمله:
1-نداشتن بضاعت مالی و امکانات کافی تولید کننده برای اشباع بازار و تامین نیاز مصرفکننده
2- کاهش تولید به دلیل افزایش قیمت مواد اولیه، افزایش دستمزد و در نتیجه بالا رفتن قیمت تمام شده
3- افزایش قیمت ارز، کاهش ارزش پول ملی و تمایل به قاچاق واکسن های تولید شده به خارج از کشور علیرغم تولید به میزان نیاز کشور
4- به صرفه نبودن واردات واکسنهای مشابه به دلیل قیمت بالای ارز، قوانین تجاری و گمرکی
5- احساس نگرانی از آینده و در نتیجه تشدید تقاضا از سوی مصرف کنندگان و در نتیجه بالا رفتن نیاز کاذب در بازار 6- کاهش عرضه واکسن به بازار به دلیل انتظار برای افزایش قیمت فروش
7- نبود نظارت کافی از سوی مراکز نظارتی و احتکار واکسن و سو استفاده توسط دلالان
بروز این شرایط و نیاز دامداران/مرغداران به تهیه واکسن ،ناگزیر آنها را ناخواسته به سمت تامین نیاز خود از بازار سیاه دلالان می کشاند. در اکثر موارد، واکسنهای عرضه شده از سوی دلالان )حتی به شرط عرضه واکسن های دارای اصالت( به دلایل زیر فاقد کیفیت لازم میباشند:
1- نبود امکانات و تجهیزات زنجیره سرد در دلالان خرده پا(جهت حمل و نقل و نگهداری واکسن)
2- جابجایی واکسن به صورت مخفیانه و اشکال نامتعارف ،بدون رعایت شرایط لازم (دور از نور و در زنجیره سرد) به علت قاچاق قلمداد شدن آن در موارد کمبود
3- عرضه واکسنهای تاریخ گذشته و غیر قابل مصرف به علت سودجویی و سو استفاده دلالان
4- عرضه ظروفی که فقط از نظر ظاهر شبیه واکسن است و فاقد کیفیت و استاندارد لازم میباشد.
این شرایط دامداران و مرغداران را نیز متاثر نموده و به دلیل عدم ثبات در بازار، سرمایه ایشان با تهدید مواجه می گردد.
واکسن تقلبی، به دلیل متاثر نمودن بهداشت و سلامت جوامع انسانی و دامی، بسیارخطرناک بوده و عواقب وخیمی را به دنبال دارد. خسارات اقتصادی این معضل بخصوص در شرایط بروز بیماریهای همه گیر در دام و طیور بسیار بالا بوده و می تواند منجر به ورشکستگی دامداران و مرغداران زحمتکش گردد.