توصیه ترویجی
توصیه های قبل از واکسیناسیون(2، 5، 6، 8، 9 ،10 و 11).
1- اکثر بیماری ها در سنین، شرایط و فصول خاص بروز می کنند لذا آشنایی با آن ها و انتخاب زمان مناسب از نظر تجویز واکسن، دز یادآور و توالی بین دو واکسن، ضروری است. زمان مناسب برای واکسینه نمودن گوسفند معمولا بعد از پشم چینی گوسفندان میباشد.
2- یکی دو روز قبل ازانجام واکسیناسیون، دامداران منطقه مورد نظر را در جریان امر قرار داده و هماهنگی لازم را به عمل آورید.
3- از قبل البسه و کفشهای تمیز و لوازم استریل مورد نیاز برای تزریق واکسن (سرنگ و سر سوزن) را به تعداد مورد نیاز آماده نمایید.
4- واکسن مورد مصرف را صرفا از مراجع معتبر تهیه کرده ،تا زمان مصرف، به دور از نور خورشید و در زنجیره سرد بر اساس بروشور سازنده واکسن نگهداری نمایید .
5- ازمصرف واکسن های تاریخ گذشته خودداری کنید.
6- پیش از اقدام به واکسیناسیون، با کنترل موارد زیر، شرایط مناسب برای تجویز واکسن را ارزیابی و تصمیم مقتضی اتخاذ نمایید:
سلامت دامها (عدم ابتلا به بیماری و عدم لاغری)، سن ،تعداد و تنوع گونه های دامی، وضعیت آبستنی دام ها، وجود استرس، میزان تراکم و جدا بودن دام ها از نظر جنس، سن ،آبستنی و رعایت الزامات قرنطینه، وجود امکانات مناسب برای مقید کردن دام / تراوا، سابقه بروز ازدیاد حساسیت در واکسیناسیون های قبلی، تیز و سر راست بودن سرسوزن ها و کالیبره بودن سرنگهای اتوماتیک، مصرف آنتی بیوتیک یا داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی و خیس نبودن بدن دام ها.
7- واکسنها را در شرایط مناسب نگهداری و حمل و نقل نمایید:
- برای جلوگیری از مخلوط شدن و بروز اشتباه در انتخاب، واکسن های مختلف باید جدا از هم چیده و نگهداری شوند .
- در سردخانه نگهداری واکسن، هرگز مواد و داروهای دیگر را قرار ندهید و یا آن ها را کاملا جدا و متمایز از هم نگهداری نمایید .
- چینش واکسن ها در سردخانه باید به گونه ای باشد که واکسنهای جدید (با تاریخ مصرف طولانی) در پشت واکسن های قدیمی (با تاریخ مصرف کوتاه) قرار گیرند.
- واکسن ها باید همواره به دور از نور خورشید و در اکثر موارد در دمای 8- 2 درجه سانتی گراد (زنجیره سرد) نگهداری شوند.
- برخی از واکسن ها شرایط ویژه ای برای نگهداری طولانی مدت لازم دارند، مثلا واکسن تیلریوز در ازت مایع و واکسن طاعون گاوی در فریزر نگهداری می شوند .
- واکسن ها را در فضای میانه یخچال نگهداری کرده، هرگز آنها را در طبقات درب (به علت تغییرات ناگهانی دما ) و یا در نزدیک کویل یخچال قرار ندهید (به علت احتمال یخ زدگی) .
- در داخل یخچال، بطری های پلاستیکی حاوی آب یا آیس پک قرار دهید تا در موقع قطع برق، شوک حرارتی ناگهانی رخ ندهد. دقت نمایید که تغییرات دمایی سردخانه شدید نباشد. در صورت قطع برق ،یخچال های آشپزخانه با ظرفیت 24-20 فوت مکعب، به شرط عدم باز کردن درب یخچال، 9-6 ساعت قادر به حفظ دما هستند. با این حال، در صورت طولانی شدن زمان قطعی برق، باید واکسن ها را به فلاسک (جعبه های کائوچو) محتوی آیس پک منتقل کرد.
- برای گردش هوا در بین ویالهای واکسن، سینی طبقات باید مشبک بوده و هرگز آن را نپوشانید.
- حداکثر از دو سوم حجم یخچال استفاده کرده و ویال ها را با کمی فاصله بچینید.
- به منظور کنترل دما در سردخانه، از ترموگراف دیجیتال استفاده کنید و یا چند دماسنج حداقل و حداکثر در نقاط مختلف آن قرار داده، دما و نحوه گردش هوا را حداقل دو بار در روز کنترل و ثبت نمایید .
- دمای اتاقی که یخچال در آن قرار دارد باید 24- 12 درجه سانتیگراد باشد.
8- درهنگام تحویل واکسن و قبل از تزریق، کلیه مشخصات فنی واکسن از قبیل نوع واکسن، شماره بچ، تاریخ انقضا، فرم واکسن، نام شرکت سازنده چک شود و در دفتر مرکز واکسیناسیون و دفتر فارم ثبت گردد.
9- مسیر حرکت واکسن باید یک طرفه باشد بنابراین واکسن باید به اندازه نیاز به فارم برده شود.
10- حلال، همانند واکسن دارای شرایط نگهداری خاص بوده و بایستی بر اساس توصیه شرکت سازنده اقدام نمود.
11- قبل از واکسیناسیون از کالیبره بودن سرنگ ها اطمینان حاصل کنید.
12- در هنگام ورود به دامداری، به ویژه در زمان بروز اپیدمی ها، اصول امنیت زیستی را رعایت کنید.

توصیه های حین واکسیناسیون
1- در شروع کار، بطری/ ویال واکسن را به خوبی هم بزنیدتا محتویات آن کاملا یکنواخت گردد. در حین مصرف نیز، بطری/ ویال واکسن را هر چند وقت یکبار سر و ته نمایید تا یکنواختی آن همچنان حفظ شود، در غیر این صورت به دلیل عدم یکنواختی آنتی ژن موجود در دزهای تزریقی ،ایمنی مناسب در گله ایجاد نمیشود (به یاد داشته باشید که عمل سر و ته کردن نباید شدید باشد چون با ایجاد حباب وکف، دز تزریقی کمتر شده، امکان اکسیداسیون واکسن و بروز درد موضعی بیشتر می شود.)
2- به یاد داشته باشید که واکسنهای تزریقی دام معمولا از راه زیرجلدی، در برخی موارد عضلانی و به ندرت داخل جلدی تجویز شده و هرگز نباید به ورید تزریق شوند.
3- همیشه از محکم بودن اتصال سرسوزن به سرنگ اطمینان حاصل نمایید.
4- به هنگام واکسیناسیون ،کاملا مراقب باشید تا از تزریق سهوی واکسن به بدن خود (به خصوص واکسن بروسلوز) جلوگیری نمایید. درغیر این صورت، موضع را به خوبی با آب و صابون شسته و در صورت لزوم به پزشک مراجعه نمایید.
5- تمیز بودن، عدم خیس و گل آلود بودن و سلامت محل تزریق را کنترل کنید.
6- پیش از مهار نمودن کافی، هرگز دام را واکسینه ننمایید چون به علت حرکات ناگهانی یا باعث آسیب دیدگی خود و واکسیناتور شده و یا باعث عدم تزریق مناسب واکسن میگردد. در ضمن به منظور جلوگیری از اشاعه برخی بیماری ها، برای مهار دام تا حد ممکن از تماس دست با بینی و دهان دام خودداری کنید.
7- واکسن را به اندازه دز توصیه شده تزریق کنید، مصرف بیش از دز توصیه شده نه تنها بر میزان ایمنی موثر نیست بلکه ممکن است باعث بروز عوارض ناخواسته، صرف هزینه بیشتر و احتمالا سرکوب ایمنی (شکست واکسیناسیون) شود. مصرف کمتر از دز توصیه شده نیز ممکن است علاوه بر عدم ایجاد ایمنی لازم، باعث ایجاد تحمل در سیستم ایمنی گردد.
8- به منظور سهولت ثبت و نگهداری اطلاعات ،کاهش احتمال تکثیر و انتقال عامل عفونی در گله و ایجاد حفاظت غیر مستقیم برای دام هایی که پاسخ ضعیف به واکسیناسیون می دهند و در نتیجه بهبود سطح ایمنی گله، تمامی دام های گله یا منطقه مورد نظر (با در نظر گرفتن سن، آبستنی، بیماری و غیره) را در همان روز واکسینه کرده، از پراکنده کاری و اهمال کاری پرهیز نمایید.

توصیه های بعد از واکسیناسیون
1- نوع واکسن و تاریخ واکسیناسیون را در دفترچه بهداشتی دام ثبت کنید (دفترچه ثبت رکورد واکسیناسیون حداقل باید 5 سال نگهداری شود حتی اگر در طی آن مدت دام مرده یا کشتار شده باشد) و حتما از علامت گذاریهای مخصوص واک سنهای مختلف که نشانه تایید انجام واکسیناسیون است (در صورت لزوم و درخواست دامپزشکی)، استفاده کنید.
2- مشخصات دام هایی که به هر دلیلی واکسینه نشده اند، در دفتر فارم ثبت گردد.
3- اطلاعات عملیات واکسیناسیون در سامانه مراقبت در مرکز واکسیناسیون ثبت گردد.
4- توصیه های لازم برای مراقبت عوارض پس از واکسیناسیون به دامدار و مدیر سلامت فارم داده شود.
5- در صورت بروز هرگونه عوارض پس از واکسیناسیون ،ضمن ثبت گزارش عارضه در سامانه مرکز واکسیناسیون به اداره دامپزشکی اطلاع رسانی گردد.
6- ضمن شستشوی وسایل و دستها با آب و صابون ودر هنگام خروج از دامداری ضوابط امنیت زیستی مراعات گردد.
7- برای گرفتن نتیجه بهتر از واکسیناسیون، توصیه های لازم در مورد کنترل استرس ها و استفاده از تغذیه مناسب داده شود.
8- فاصله زمانی بین تجویز دو واکسن مختلف و نیز تکرار واکسیناسیون (دز یادآور) در فاصله زمانی توصیه شده را رعایت کنید.
9- ویالهای نیمه پر نباید ذخیره سازی شده و مجددا مورد استفاده قرار گیرند.
10- هرگز واکسن مازادی را که داخل سرنگ باقی مانده، به داخل ویال بازنگردانید.
11- ویال، سرسوزن و تمامی مواد مصرفی را به دقت جمع آوری و در ظرف های مخصوص به خود قرار دهید.

فهرست منابع
1- سینا سلیمانی، واکسن و واکسیناسیون در پزشکی ،انتشارات موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی ،1394.
2- افشین حاجی زاده، راهنمای واکسن و واکسیناسیون در، دام ، انتشارات موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی