نکات ضروری در واکسیناسیون جوجه های گوشتی

منتشر شده در مركز تحقیقات و آموزش كشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام
نویسنده: صیفعلی ورمقانی

مقدمه
 جوجه های گوشتی که امروزه در واحدهای صنعتی پرورش داده می شوند سرعت رشد بالایی دارند و به خیلی از بیماریها حساس هستند، بنابراین به مدیریت پرورش علمی و عملی کارآمدی نیاز دارند. امروزه جوجه های گوشتی با تراکم بالایی پرورش داده می شوند به طوریکه در هر مترمربع در سالن پرورش تعداد 10 الی 15 قطعه جوجه وجود دارد. سرعت رشد بالا و تعداد زیاد جوجه در واحد سطح باعث شده است که جوجه های گوشتی تجاری در مقابل بیمارها حساس باشند، بنابراین رعایت اصول بهداشت و پیشگیری از بیماریها در پرورش جوجه گوشتی اهمیت زیادی دارد.
پیشگیری، بهترین و اقتصادی ترین روش کنترل بیماریها در جوجه های گوشتی است، واکسیناسیون یکی از مهمترین موارد پیشگیری از بروز بیماریها در گله های جوجه گوشتی است. واکسیناسیون به موقع و مناسب، روشی ارزان و نسبتاً بی ضرر یا کم ضرر است که برای کنترل، پیشگیری و یا جلوگیری از انتشار شکل حاد تعداد زیادی از بیماریها در گله های جوجه گوشتی به کار می رود. هدف از انجام واکسیناسیون به موقع بر علیه یک بیماری ایجاد ایمنی لازم در برابر عامل آن بیماری در پرنده است.

خصوصیات کلی و مزایا و معایب واکسن ها
واکسن های مورد استفاده در صنعت پرورش جوجه های گوشتی از نظر مواد تشکیل دهنده به دو گروه واکسن زنده و واکسن کشته تقسیم میشوند. در اوایل دوره پرورش جوجه گوشتی واکسن های زنده بهتر از واکسن های کشته میتوانند ایمنی ایجاد کنند و تجویز آنها به صورت موضعی داخل بینی یا چشم نسبت به روشهای تزریقی عضلانی یا زیر جلدی راحتتر است.
1- واکسن زنده تخفیف حدت یافته یا اصلاح شده که میکروب مورد استفاده در آن قادر به تکثیر در بدن میزبان است مانند واکسن زنده نیوکاسل یا دوگانه نیوکاسل و برونشیت عفونی (شکل 1)، واکسن زنده آبله (شکل 2)، واکسن زنده گامبورو (شکل 3).
2- واکسن کشته (غیرفعال شده) که میکروب مورد استفاده در آن قادر به تکثیر در بدن میزبان نیست (شکل 4).
در جداول 1 و 2 مزایا و معایب واکسن های زنده و کشته آمده است. 

شکل 1- واکسن زنده نیوکاسل و دوگانه نیوکاسل برونشیت

شکل 2- واکسن زنده آبله

شکل3- واکسن زنده گامبورو

شکل3- واکسن کشته طیور 

جدول 1- مزایا و معایب واکسن های زنده

جدول2- مزایا و معایب واکسن های کشته

شکل 5- سرنگ اتوماتیک

نکات ضروری در انجام واکسیناسیون
1- واکسن باید از شبکه توزیع رسمی تهیه شده باشد.
2- تا حد امکان انجام واکسیناسیون به طور همزمان در کلیه پرندگان یک گله انجام شود.
3- واکسن آماده شده در کوتاهترین زمان ممکن مصرف شود.
4- هرگز واکسن در معرض نور مستقیم خورشید و یا حرارت قرار نگیرد.
5- مصرف هر نوع واکسن پس از انقضای تاریخ مصرف آن ممنوع است.
6- ویالهای خالی و یا ویالهایی که باز شده (واکسن زنده یا کشته) ولی به طور کامل مصرف نشده اند باید به شیوه مناسب معدوم شوند.
7- حتماً گله در روز اول به روش اسپری و در روز 14 به روش قطره چشمی علیه بیماری برونشیت عفونی واکسینه شود. واکسیناسیون بین روزهای 6 تا 12 حتی میتواند تأثیر منفی داشته و ایمنی را کاهش دهد.
8- در روز یک تا سه جوجه ریزی، به ازا هر 10000 قطعه 15 تا 10 قطعه جوجه به طور تصادفی انتخاب و خونگیری شود و برای مشخص شدن تیتر پادتن علیه ویروس نیوکاسل و گامبورو به آزمایشگاه معتبر فرستاده شود. جواب آزمایش را در اختیار دامپزشک مزرعه قرار داده تا بتواند به دقت زمان واکسیناسیون نیوکاسل و گامبورو را مشخص کند.
9- 24 تا 48 ساعت قبل از واکسیناسیون از مولتیویتامین + اسیدآمینه و 24 ساعت بعد از واکسیناسیون از مولتی ویتامین + الکترولیت استفاده شود.
10- بعد از واکسیناسیون درجه حرارت سالن دو تا سه درجه سانتیگراد به مدت 24 ساعت افزایش داده شود.
11- واکسیناسیون در ساعات گرم روز انجام نشود.
12- هنگامیکه پرندگان بیمار هستند و تحت درمان قرار میگیرند واکسیناسیون انجام نگیرد.
13- در مورد واکسن هایی که به صورت آشامیدنی و قطره چشمی و اسپری استفاده می شوند هرگز از وسایل فلزی استفاده نشود و کلیه ظروف و وسایل حمل و توزیع واکسن باید پلاستیکی بوده و از آغشته کردن آنها با مواد ضدعفونی کننده خودداری شود.
14- زنجیره سرد را در حمل و نگهداری واکسن ها جدی بگیرید، یعنی حمل و نقل واکسن ها در داخل فلاکسهای سرد باشد. 

روشهای معمول واکسیناسیون
1– روش قطره چشمی (Drop Eye).
2– روش تزریق زیر جلد یا داخل عضلانی (Injection Intra Muscular or Subcutaneous)
3– روش آشامیدنی (Water Drinking)
4– روش اسپری یا روش آئروسل (Spray or Aerosole)

نکات کلیدی در واکسیناسیون به روش قطره چشمی
1- حلال واکسن باید آب معدنی و یا سرم فیزیولوزیک باشد.
2- مقدار آب مصرفی 30 تا 35 سی سی به ازا هر 1000 دوز واکسن باشد.
3- قبل از اضافه کردن واکسن باید محاسبه شود که 5 تا 10 سی سی آب با قطرهچکان چند قطره تولید میکند، چون هر قطره مساوی یک دوز است بعد به تعداد قطرات میتوان آب مورد نیاز را محاسبه کرد.
4 واکسن را به میزان مورد نیاز یک ساعت کاری تهیه کنید تا از گرم شدن واکسن جلوگیری شود.
5- سیستم تهویه و گرمایش را باز نگه دارید.
6- جوجه ها را در گروه های کوچک تقسیم بندی کنید تا از ازدحام بیش از حد جوجه ها جلوگیری شود.
7- در هنگام واکسیناسیون جوجه را طوری بگیرید که سر به یک طرف بوده و یک چشم کاملاً به طرف بالا قرار گیرد (شکل 6). قطرهچکان را کاملاً عمود بر چشم و با فاصله از آن بچکانید و برای هر جوجه یک قطره استفاده کنید. بعد از چکاندن قطره چند ثانیه صبر کنید تا قطره کاملاً جذب شود. 

نکات کلیدی در واکسیناسیون به روش تزریقی
1- در زمان تزریق واکسن های کشته (نیوکاسل تزریقی) شیشه واکسن را 12 ساعت قبل در دمای اتاق 25-20 درجه قرار داده شود تا روانی مایع واکسن افزایش یابد.
2- از سرنگهای اتوماتیک استفاده شود.
3- بررسی و آزمایش مرتب تجهیزات بسیار مهم است، تا از تزریق دوز مناسب اطمینان حاصل شود. سرسوزن انتخابی برای واکسن کشته شده باید به ابعاد 1 در 15 میلیمتر انتخاب و بعد از هر 500 تا 1000 تزریق تعویض شود.
4- سرنگ اتوماتیک را قبل از واکسیناسیون امتحان کنید تا از دقت دوز تزریقی اطمینان حاصل شود. برای این کار ابتدا سرنگ را بر روی حجم تزریق مطلوب تنظیم کرده و 10 تا 20 تزریق آب در بدنه سرنگ یک بار مصرف و یا لوله مدرج انجام شود (شکل 7).  

شکل 7- آماده سازی واکسن تزریقی

5- واکسیناسیون بدون عجله انجام شود، عجله باعث ایجاد استرس و کاهش کیفیت واکسیناسیون میشود.
6- تزریق میتواند در قائدِ گردن به صورت زیر جلدی و یا به صورت داخل عضلانی در سینه و یا ران انجام شود. (شکل 8). 

شکل 9- واکسیناسیون به روش آشامیدنی

شکل 10- واکسیناسیون به روش اسپری

خصوصیات مهمترین واکسن های جوجه گوشتی
جدول 3 خصوصیات تعدادی از واکسن های مورد استفاده در واکسیناسیون جوجه های گوشتی از جمله نام واکسن، ترکیبات واکسن، شکل و نوع واکسن، توصیه و احتیاط های لازم در مورد استفاده از واکسن، شرایط نگهداری و دسته بندی و نحوه مصرف واکسن را به صورت خلاصه نشان می دهد. 

جدول 3- خصوصیات تعدادی از واکسن های مورد استفاده درواکسیناسیون جوجه های گوشتی

ادامه جدول 3- خصوصیات تعدادی از واکسن های مورد استفاده درواکسیناسیون جوجه های گوشتی